Adaptief leiderschap en Team Resource Management; wat is dat?
Een VUCA wereld? Wat betekent dat voor jouw organisatie?
- Volatile – Snel veranderend;
- Uncertain – Onzeker;
- Complex – Complex;
- Ambiguous – Vaag / dubbelzinnig.
Doordat er in de wereld om ons heen een toenemende mate van verandering, onzekerheid, complexiteit en vaagheid is, wordt het steeds lastiger om bij voorbeeld een vijf- of tienjarenplan te maken en in detail uit te werken. Om in een dergelijk complexe wereld relevant te blijven, moet je voortdurend blijven ontwikkelen, veranderen, innoveren en daarbij wendbaar en alert blijven. Als veel variabelen snel veranderen, onzeker, complex en vaag zijn, dien je op een andere manier te gaan werken. Niet meer alles strak vast zetten maar juist flexibel en visionair zijn. Je dient te zorgen voor VUCA oplossingen:
- Volatile –> Vision: Visie geven;
- Uncertain –> Understanding: Proberen de context te begrijpen;
- Complex –> Clarity: Helderheid verschaffen en het simpel maken;
- Ambiguous – Agility: flexibiliteit inbouwen.
Het is niet nieuw dat er in de wereld om ons heen van alles gebeurt. Het tempo waarin technologische ontwikkelingen plaatsvinden is dat wel.
De figuur hieronder van SingularityU The Netherlands laat een patroon zien van exponentiële ontwikkelingen: de witte curve. Mensen zijn echter geneigd om lineaire patronen te verwachten en lineair te reageren: de blauwe lijn. Daarbij heeft het menselijk brein van oudsher een ‘verslaving aan vaste gedragspatronen’; de neiging om te blijven hangen in wat we gewend zijn en terug te blijven grijpen op in het verleden behaalde successen. De combinatie van beide lijnen symboliseert het gedachtengoed van zogeheten ‘singulariteit’. Dat is een toekomstig breekpunt wanneer de technologische vooruitgang zo snel gaat dat mensen met hun intelligentie van dat moment de maatschappij niet meer begrijpen…
Om te overleven en relevant te blijven in deze wereld is het essentieel dat we onze menselijke bronnen (onze teamleden) optimaal benutten, inspireren en faciliteren. Alle kennis, wijsheid en ervaring, aanwezig binnen het team, dient continue aangeboord te worden; dit vraagt ook iets van de leidinggevende…
Adaptief leiderschap, wat is dat dan?
Op zich niets nieuws. Er zijn al zoveel bijvoeglijk naamwoorden voor het woordje leiderschap geplakt… Het gaat erom dat de invulling van leiderschap op een effectieve manier wordt aangepast op ontwikkelingen in de situatie of omgeving.
Adaptief leiderschap is het vermogen om in een veranderende context de juiste keuzes te maken uit het palet aan mogelijke leiderschapsgedragingen/-stijlen en daarin effectief te kunnen blijven schakelen.
Kort samengevat: Doelgericht, Alert, Flexibel…
Het traditionele beeld van leiderschap, de ‘leidercentrische benadering’, stelt dat leidinggevenden vanuit hun positie anderen tot actie aanzetten en sturen in de richting van bepaalde doelen. Adaptief leiderschap biedt een (extra) perspectief waarbij leiderschap ook gezien kan worden als proces in plaats van als positie. Het uitgangspunt daarbij is dat anderen kunnen worden gemobiliseerd bij de invulling van leiderschap.
De paradox; hoe meer een leider ‘leiderschap toont’ en ‘besluitvaardig en daadkrachtig’ is, hoe groter het risico dat briljante ideeën, ervaringen, initiatieven en wijsheid aanwezig binnen het team, onbenut blijven… En daarbij is het soms noodzakelijk dat de leider leiderschap toont, knopen doorhakt en besluiten neemt; de context bepaalt…
Sommige situaties vragen om leiderschap in de vorm van een leidinggevende die een formele rol heeft en het voortouw neemt.
- Dit geldt vooral als het om een vertrouwde context gaat en iets met bestaande procedures kan worden opgelost.
Andere situaties vragen om een invulling van leiderschap waarbij je anderen mobiliseert.
- Dit geldt vooral als de leidinggevende de antwoorden niet heeft en/of iets niet met ‘standaardprocedures’ kan worden opgelost.
Adaptiviteit is dus het vermogen om, afhankelijk van de context, als leider tijdig te kunnen schakelen tussen beide perspectieven. Doelgericht, alert, flexibel…
Hoe mobiliseer ik mijn team? Om leiderschap als proces, leiderschap van onderaf, te stimuleren is het noodzakelijk dat er in het team een basis is van veiligheid en vertrouwen; dat alles gezegd en bevraagd mag worden en dat een ieder zich (mede)verantwoordelijk voelt voor het te behalen doel. Stimuleer klimaat van feedback & reflectie, omarm ‘afwijkende meningen’, andere invalshoeken en beloon assertiviteit!
De VUCA context
Maar hoe beoordeel ik dan die VUCA context? Met welke bril ga ik kijken, wat neem ik wel / niet mee? Hoe verkrijg en vergroot ik die ‘adaptieve vermogens’?
Enkele hulpmiddelen:
- Zuiver waarnemen & kritisch denken;
Stel jezelf & je team de vragen- Is dat zo?
- Werkt dat nog?
- Wat wijkt af / wat is uniek?
- Perspectief wisselen;
- Hoe kijkt een ander (De klant? De ‘vijand’ of concurrent?) naar dezelfde werkelijkheid?
- WWCKD (what would Captain Kirk do?)
- Spanningsvelden omarmen;
Is het altijd nodig om ‘een keuze te maken’, ‘een knoop door te hakken’, of kan ik werken met ‘schijnbare tegenstellingen’ en aan meerdere doelen tegelijk werken?
TRM; Team Resource Management
Afgeleid van CRM (Cockpit of Crew Resource Managament), ontwikkeld n.a.v. de vliegramp op Tenerife, die destijds was ontstaan doordat de ervaren gezagvoerder niet openstond voor de alertheid en assertiviteit van zijn onervaren, net opgeleide copiloot. Dit laagdrempelige, overal toepasbare model onderscheidt zeven ‘niet-technische vaardigheden’ (het ‘Zwaard van DAMCLAS’), die, zowel op individueel als op teamniveau, als meetlat kunnen dienen voor trainings-, evaluatie- en ontwikkeldoeleinden;
- Decision Making
- Assertiveness / Responsiveness
- Mission Management & Analysis
- Communication
- Leadership
- Adaptability / Flexibility
- Situational Awareness
Kort samengevat; vertrek niet zonder visie, zonder missie, blijf onderweg alert op de omgeving (wat wijkt af, wat verandert?), heb de assertiviteit om je twijfels (aan jezelf, aan de ander, aan de missie?) uit te spreken en beloon deze assertiviteit van anderen (responsiviteit), heb de adaptiviteit / flexibiliteit om op basis van de veranderende context het plan / de missie aan te passen en neem samen hierover een besluit. Communicatie en leiderschap vormen de lijm die alle elementen aan elkaar verbindt…
Eigenlijk komen in deze korte loop van het TRM proces alle eerder besproken aspecten van adaptief leiderschap aan bod; doelgericht, alert, flexibel…